Ομάδα ATC: N06B Ψυχοδιεγερτικά και φάρμακα χρησιμοποιούμενα στη διαταραχή ελλειματικής προσοχής και υπερκινητικότητας

Οι αμφεταμίνες εμφανίζουν τη δράση τους στο Κεντρικό και στο Περιφερικό Νευρικό Σύστημα όπου επάγει την απελευθέρωση ενδοκυττάριων αποθεμάτων κατεχολαμινικών διαβιβαστών (ντοπαμίνη, νορεπινεφρίνη και σεροτονίνη). Παράλληλα, αναστέλλουν το ένζυμο μονοαμινοξειδάση (ΜΑΟ) που τις αποδομεί. Έτσι, αυξάνονται πολύ γρήγορα τα επίπεδα κατεχολαμινών στη σύναψη. Η θεραπευτική χρησιμότητα της αμφεταμίνης περιορίζεται από την ψυχολογική και σωματική εξάρτηση που εμφανίζει. Το αμφεταμινικό παράγωγο μεθυλοφαινιδάτη χρησιμοποιείται για την συμπτωματική αντιμετώπιση του συνδρόμου μειωμένης προσοχής στα παιδιά και της ναρκοληψίας.

H ανιρακετάμη διεγείρει το κεντρικό χολινεργικό σύστημα και αλληλεπιδρά με το μεταβολισμό των νευρώνων, ιδιαίτερα με τον καταβολισμό των νευροπεπτιδίων. Πιθανώς αποτελεσματική στη βελτίωση των συμπτωμάτων που αποδίδονται στην εγκεφαλική ατροφία των ηλικιωμένων και εκφράζονται με διανοητική έκπτωση και ανεπάρκεια των γνωστικών λειτουργιών.

Η ατομοξετίνη είναι ένας ιδιαίτερα εκλεκτικός και ισχυρός αναστολέας των αντλιών επαναπρόσληψης της νοραδρεναλίνης του προσυναπτικού νευρώνα που θεωρείται ότι αποτελεί το μηχανισμό δράσης της, χωρίς να επηρεάζει άμεσα τις αντλίες επαναπρόσληψης της σεροτονίνης ή της ντοπαμίνης.

Η καφεΐνη σχετίζεται δομικά με τις μεθυλοξανθίνες θεοφυλλίνη και θεοβρωμίνη. Η καφεΐνη εμφανίζει ποικίλη φαρμακολογική δράση τόσο στο κεντρικό νευρικό σύστημα όσο και στην περιφέρεια.

Η κιτικολίνη διεγείρει τη βιοσύνθεση των δομικών φωσφολιπιδίων της νευρωνικής μεμβράνης. Η κιτικολίνη, μέσω αυτής της δράσης, βελτιώνει τη λειτουργία των μηχανισμών της μεμβράνης, όπως τη λειτουργία των αντλιών ιοντικής ανταλλαγής και των υποδοχέων που εισάγονται στην τελευταία, η ρύθμιση των οποίων είναι απαραίτητη στη νευροδιαβίβαση.

Η ιδεβενόνη (idebenone) είναι αντιοξειδωτικός παράγοντας που θεωρείται ικανός να μεταφέρει ηλεκτρόνια απευθείας στο σύμπλοκο ΙΙΙ, αποκαθιστώντας την παραγωγή ενέργειας από τα κύτταρα (ATP) υπό πειραματικές συνθήκες ανεπάρκειας συμπλόκου Ι. Σε ασθενείς που πάσχουν από κληρονομική οπτική νευροπάθεια Leber, η ιδεβενόνη μπορεί να μεταφέρει ηλεκτρόνια απευθείας στο σύμπλοκο ΙΙΙ της αλυσίδας μεταφοράς ηλεκτρονίων, παρακάμπτοντας συνεπώς το σύμπλοκο Ι το οποίο επηρεάζεται και από τις τρεις βασικές μεταλλάξεις του μιτοχονδριακού DNA που προκαλούν την κληρονομική οπτική νευροπάθεια Leber, αποκαθιστώντας την παραγωγή ATP στα κύτταρα.

Η μεκλοφαινοξάτη είναι ένα χολινεργικό νοοτροπικό με αντιανοξική δράση είτε η ανοξία προκαλείται από έλλιψη είτε από κακή χρήση οξυγόνου. Η μεκλοφαινοξάτη βελτιώνει την εξαγωγή και τη χρήση της γλυκόζης από τον εγκέφαλο που επιτρέπει τη διατήρηση της αποθήκευσης ενέργειας για τον νευρώνα ακόμη και σε περίπτωση ανεπάρκειας O₂ ή γήρανσης. Σε ηλικιωμένους ασθενείς, η μεκλοφενοξάτη έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει την απόδοση σε ορισμένα τεστ μνήμης. Η μεκλοφενοξάτη αυξάνει επίσης τα φωσφολιπίδια της κυτταρικής μεμβράνης.

Η μεθυλφαινιδάτη είναι ένας ήπιος διεγέρτης του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ). Ο θεραπευτικός μηχανισμός δράσης στην ADHD δεν είναι γνωστός. Η μεθυλφαινιδάτη θεωρείται ότι αναστέλλει την επαναπρόσληψη της νοραδρεναλίνης και της ντοπαμίνης στον προσυναπτικό νευρώνα και αυξάνει την απελευθέρωση αυτών των μονοαμινών προς το εξωνευρωνικό χώρο.

Η μοδαφινίλη (modafinil) προάγει την εγρήγορση σε μια σειρά από είδη συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπου. Ο ακριβής μηχανισμός(οι) μέσω του οποίου η μοδαφινίλη προάγει την εγρήγορση είναι άγνωστος.

Η πιρακετάμη είναι το πρότυπο μόριο της ομάδας των νοοτρόπων φαρμάκων, τα οποία βελτιώνουν τις νοητικές λειτουργίες και ασκούν προστατευτική ενέργεια στους νευρώνες από διάφορους βλαπτικούς παράγοντες (ισχαιμία, υποξία, οινόπνευμα κλπ). Η πιρακετάμη ασκεί δράσεις στους νευρώνες και τα αγγεία.

Η σολριαμφετόλη ενδείκνυται για τη βελτίωση της εγρήγορσης και τη μείωση της υπερβολικής υπνηλίας στους ασθενείς με υπερβολική υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας, η οποία σχετίζεται με ναρκοληψία ή αποφρακτική υπνική άπνοια. Ο (Οι) μηχανισμός(οί) με τον (τους) οποίο(ους) η σολριαμφετόλη δρα δεν έχει(ουν) χαρακτηριστεί πλήρως. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητά της θα μπορούσε να μεσολαβείται από τη δράση της ως αναστολέα επαναπρόσληψης της ντοπαμίνης και της νορεπινεφρίνης (νοραδρεναλίνης) (DNRI).

Η τεμγικολουρίλη έχει επίδραση στη δραστηριότητα της μεταιχμιακής-δικτυωτής δομής, ιδιαίτερα στη συναισθηματική ζώνη του υποθαλάμου, καθώς και σε όλα τα βασικά συστήματα νευροδιαμεσολαβητών, όπως το γ αμινοβουτυρικό οξύ (GABA), η χολίνη, η σεροτονίνη με αδρενεργική δραστηριότητα. Μειώνει τα επίπεδα της νορεπινεφρίνης στον εγκέφαλο και αυξάνει τα επίπεδα σεροτονίνης του εγκεφάλου χωρίς να ρυθμίζει τα ντοπαμινεργικά συστήματα ή τα χολινεργικά συστήματα. Η τεμγικολουρίλη φέρεται να έχει αγχολυτικές ιδιότητες, ενώ επίσης χρησιμοποιείται για να βοηθήσει στην διακοπή του καπνίσματος. Επιπλέον, η τεμγικολουρίλη μπορεί να είναι χρήσιμη στη θεραπεία των συμπτωμάτων της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητας ενηλίκων (ADHD).