Ομάδα ATC: P01B Ανθελονοσιακά

Η αρτεμεθέρη είναι ένα ανθελονοσιακό φάρμακο. Η αντιπαρασιτική δράση της αρτεμεθέρης εξασκείται στα τροφικά κενοτόπια (κυστίδια) του παρασίτου της ελονοσίας, όπου πιστεύεται ότι επεμβαίνει στην μετατροπή της αίμης, προς ένα τοξικό ενδιάμεσο παραγόμενο κατά τη διάρκεια της διάσπασης της αιμοσφαιρίνης, αντί προς τη μη τοξική αιμοζωΐνη, τη χρωστική της ελονοσίας. Συγκεκριμένα, η αρτεμεθέρη δημιουργεί δραστικούς μεταβολίτες σαν αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ του υπεροξειδικού δεσμού της και του σιδήρου της αίμης. Δευτερεύουσα δράση της αρτεμεθέρης είναι η αναστολή της σύνθεσης του νουκλεϊκού οξέος και των πρωτεϊνών εντός του παράσιτου της ελονοσίας.

Ο συνδυασμός αρτεμεθέρης/λουμεφαντρίνης αποτελείται από μία σταθερή αναλογία 1:6 μέρη αρτεμεθέρης και λουμεφαντρίνης, αντίστοιχα. Η αντιπαρασιτική δράση και των δύο συστατικών εξασκείται στα τροφικά κενοτόπια (κυστίδια) του παρασίτου της ελονοσίας, όπου πιστεύεται ότι επεμβαίνουν στην μετατροπή της αίμης, προς ένα τοξικό ενδιάμεσο παραγόμενο κατά τη διάρκεια της διάσπασης της αιμοσφαιρίνης, αντί προς τη μη τοξική αιμοζωϊνη, τη χρωστική της ελονοσίας. Η αρτεμεθέρη και η λουμεφαντρίνη έχουν επίσης δευτερεύουσα δράση η οποία εμπλέκεται στην αναστολή της σύνθεσης του νουκλεϊκού οξέος και των πρωτεϊνών εντός του παράσιτου της ελονοσίας.

Η αρτεμισινίνη και τα παράγωγά της αποτελούν μια ομάδα φαρμάκων τα οποία κατέχουν την πλέον ταχεία δράση όλων των σημερινών φαρμάκων κατά της ελονοσίας από το Plasmodium falciparum. Η διυδροαρτεμισινίνη είναι παράγωγο της φυσιολογικά παραγόμενης ουσίας αρτεμισινίνης. Παρότι ο ακριβής τρόπος εξόντωσης των παρασίτων δεν είναι πλήρως γνωστός, θεωρείται ότι το φάρμακο δρα προκαλώντας βλάβη στη μεμβράνη των παρασίτων.

Η αρτενιμόλη είναι σε θέση να φτάσει σε υψηλές συγκεντρώσεις εντός των ερυθροκυττάρων που περιέχουν παράσιτα. Η γέφυρα ενδοϋπεροξειδίου της θεωρείται βασικής σημασίας για την ανθελονοσιακή δραστικότητά της, προκαλώντας βλάβη ελεύθερων ριζών στα συστήματα μεμβρανών των παρασίτων. Ο ακριβής μηχανισμός δράσης της πιπερακίνης παραμένει άγνωστος αλλά πιθανόν αντανακλά αυτόν της χλωροκίνης, ένα κοντινό δομικό ανάλογο. Η πιπερακίνη είναι μια δικινολίνη και αυτή η κατηγορία έχει καταδείξει καλή ανθελονοσιακή δραστικότητα έναντι των ανθεκτικών στη χλωροκίνη στελεχών του Plasmodium in vitro.

Το αρτεσουνικό είναι ένα ημι-συνθετικό παράγωγο αρτεμισινίνης που ενδείκνυται για την αρχική θεραπεία της σοβαρής ελονοσίας σε ενήλικες και παιδιά. Ο μηχανισμός δράσης του κατά της ελονοσίας θεωρείται γενικά ότι εξαρτάται από την ενεργοποίηση που περιλαμβάνει, μέσω του σιδήρου, διάσπαση της γέφυρας του ενδοϋπεροξείδιου της DHA ώστε να δημιουργηθεί μια ασταθής ελεύθερη οργανική ρίζα ακολουθούμενη από αλκυλίωση, όπου η ελεύθερη ρίζα συνδέεται με πρωτεΐνες της ελονοσίας με αποτέλεσμα την καταστροφή των μεμβρανών των παρασίτων.

Η χλωροκίνη δεσμεύεται στο DNA και μεταβάλλει τις ιδιότητες του. Η χλωροκίνη δεσμεύεται επίσης με τη σιδηροπρωτοπορφυρίνη IX και αυτό οδηγεί σε λύση της μεμβράνης του πλασμωδίου. Στην κατασταλτική θεραπεία, η χλωροκίνη αναστέλλει το ερυθροκυτταρικό στάδιο ανάπτυξης των πλασμωδίων. Σε οξεία νόσο από ελονοσίας, διακόπτει την ερυθροκυτταρική σχιζογονία του παρασίτου. Η ικανότητά του να συγκεντρώνεται σε παρασιτοποιημένα ερυθροκύτταρα μπορεί να αντιπροσωπεύει την επιλεκτική τοξικότητα έναντι των ερυθροκυτταρικών σταδίων της πλασμωδιακής μόλυνσης.

Η υδροξυχλωροκίνη (hydroxychloroquine) διαθέτει ανθελονοσιακές ιδιότητες και ασκεί ευεργετική επίδραση στον ερυθηματώδη λύκο και στην οξεία ή χρόνια ρευματοειδή αρθρίτιδα. Η υδροξυχλωροκίνη έχει αρκετές φαρμακολογικές δράσεις οι οποίες μπορεί να εμπλακούν στα θεραπευτικά της αποτελέσματα.

Η μεφλοκίνη (mefloquine) είναι ένα φάρμακο που χρησιμοποιείται στη θεραπεία και την προφύλαξη της ελονοσίας με κύρια δράση την καταστροφή των ενδοερυθροκυτταρικών ασεξουαλικών μορφών του πλασμωδίου της ελονοσίας οι οποίες είναι παθογόνες για τον άνθρωπο.

Η τετραφωσφορική πιπερακίνη (piperaquine) ανήκει στην ομάδα των αποκαλούμενων δικινολονών. Σχετίζεται χημικά με άλλους ευρέως διαθέσιμους παράγοντες για τη θεραπεία της ελονοσίας. Εικάζεται ότι δρα αναστέλλοντας ένα στάδιο του μεταβολισμού του παρασίτου που απαιτείται για την επιβίωσή του.

Η προγουανίλη μεταβολίζεται στον δραστικό της μεταβολίτη, την κυκλογουανίλη, η οποία προκαλεί αναστολή της διυδροφυλικής αναγωγάσης, με αποτέλεσμα την αναστολή της σύνθεσης του deoxythymidylate. Η προγουανίλη είναι ένα ανθελονοσιακό φάρμακο και αναστολέας της διυδροφολικής αναγωγάσης. Δρα όπως τα άλλα αντιφολικά ανθελονοσιακά, παρεμβαίνοντας στα συστήματα φολικού-φυλλινικού οξέος και έτσι ασκεί την επίδρασή του κυρίως τη στιγμή που ο πυρήνας διαιρείται. Η προγουανίλη είναι αποτελεσματική έναντι των εξωερυθροκυτταρικών μορφών ορισμένων στελεχών του plasmodium falciparum αλλά έχει μικρή ή καθόλου δράση έναντι των εξωερυθροκυτταρικών μορφών του plasmodium Vivax.

Η ατοβακόνη και η προγουανίλη παρεμβαίνουν σε δύο διαφορετικές μεταβολικές οδούς της βιοσύνθεσης των πυριμιδινών που απαιτούνται για την αντιγραφή των νουκλεϊνικών οξέων. Ο μηχανισμός δράσης της ατοβακόνης έναντι του P. falciparum είναι μέσω αναστολής της μεταφοράς ηλεκτρονίων στο μιτοχόνδριο. Ένας μηχανισμός δράσης της προγουανίλης μέσω του μεταβολίτη της, την κυκλογουανίλη, είναι η αναστολή της διυδροφυλικής αναγωγάσης, πράγμα που αναστέλλει τη σύνθεση του deoxythymidylate. Η προγουανίλη έχει επίσης ενθελονοσιακή δράση και μπορεί να ενισχύσει την ικανότητα της ατοβακόνης να ελαττώσει το φορτίο της μεμβράνης του μιτοχονδρίου σε παράσιτα της ελονοσίας. Ο μηχανισμός αυτός ενδέχεται να ερμηνεύει την συνεργική δράση που διαπιστώνεται με την ταυτόχρονη χορήγηση των δύο φαρμάκων σε συνδυασμό.

Η κινίνη είναι μια αντιπυρετική και μυοχαλαρωτική ουσία και είναι το κύριο αλκαλοειδές του αποξηραμένου φλοιού του τροπικού δέντρου κιγχόνη. Χρησιμοποιείται για την θεραπεία της ελονοσίας.